خوي ، تركستان ايران

خوي ، تركستان ايران

شهرستان خوي ،شهر باستاني به قدمت تاريخ و تنها شهري از آزربايجان كه در منابع آشوري در حدود سدة هشتم پيش از ميلاد از آن نام آمده است و اولين شهر ترك نشين در آزربايجان است و بدين سبب در متن تاريخى سلجوقى بنام تركستان ايران ناميده شده است. حمدالله مستوفى در نزهت القلوب در باره خوى مي گويد: مردمش سفيد چهره و ختاى نژاد و خوب صورتند و بدين سبب خوى را تركستان ايران خوانند. خوى علاوه بر آزربايجان در تاريخ تركيه نيز از اهميت استثنائى برخوردار است. بسيارى از جريانات فكرى و فرهنگى تاريخى كه مهر خود را در شكل گيرى هويت ملى خلق ترك (تركيه) زده اند بلاواسطه با نام شهر خوى پيوسته اند. اين شهر پايگاه ارتشهاى تركى براى تهاجم به بيزانس و فتح آسياى صغير توسط تركان بوده است. آلب ارسلان در سال 1701 خوى را مركز تجمع سپاهيان ترك براى حمله به بيزانس-روم (تركيه امروزى) قرار داده بود. موسس طريقت بكتاشى آبدال موسى و بانى جريان اخوت در آسياى صغير اخى ائوره ن هر دو از شهر آزربايجان خوى برخاسته اند. پير سلطان آبدال شاعر و قهرمان خلقى-ملى تركيه٫ جهانشاه قاراقويونلو شاه زنديق -شاعر علوى قرن ١٥ نيز اهل خوى اند ( جهان شاه در مسجد كبود - گؤي مچيد - تبريز كه خود آنرا ساخته بود مدفون است). مزار شمس تبريز نيز در خوى قرار دارد. زمره جاولاقلار از قزلباشان بلاواسطه با خوى در ارتباط است. جلخ و جولق نوعى از پشميه بافته بود كه مردم فقير و درويش و قلندران مي پوشيده اند و جولقى و جولخى به معنى قلندر شال پوش آمده است. جاولاقيليك از نخستين تشكيلات قلندريه بوده و در قرن 13 در خوى آزربايجان ايجاد شده است. اين جريان بعدها توسط حيدرىليك تعقيب شده است. ياد آورى مي شود كه در تاريخ لكسيوگرافى تركى آذرى اولين لغت منظوم بدين زبان (تحفه حسام) توسط حسام خويى نگاشته شده است

سيواس ائللرينده سازيم توتوشور
سؤز توتوشور٫ جانيم توركو توتوشور
پير سولطانلار اؤلمز٫ مينلر يئتيشير
آخار گلر جانلار٫ تاريخ توتوشور

در سرزمين سيواس٫ سازم شعله مي كشد
سخن شعله مي كشد٫ ترانه هاى نازنين تركى شعله مي كشند
پير سلطانها هرگز نمي ميرند٫ هزاران جان مي شوند
و جانها مانند سيل روان٫ تاريخ شعله مي كشد

پير سولطانلار اؤلمز٫ ديريلر بير گون
قانايان يارالار سريلر بير گون
هئچ تؤكولن قانلار قالار مى يئرده؟
حق ائده ندن حئساب سورولار بير گون.

پيرسلطانها نميرند٫ روزى زنده خواهند شد
زخمهاى خون چكان ٫ روزى مرحم خواهند يافت
آيا خون بناحق ريخته شده هيچ بر زمين مي ماند؟
البته كه روزى از آنانكه بايد٫ حساب پرسيده خواهد شد

شعر در وصف پير سلطان (1590-؟) سروده شده است: وى متولد سيواس و اصالتا از خانواده اى از شهر خوى آزربايجان ايران است. پير سلطان برجسته ترين قهرمان خلق٫ شاعر- شورشى ترك٫ اسطوره مقاومت بر عليه ظلم و بي عدالتى٫ شخصيت حماسى- دينى و از اولياء علويان ترك (اهل حق٫ قزلباش-بكتاشى) است. باور به حيات جاويد و بازگشت وى در آينده براى دادخواهى مظلومان در فرهنگ مردمى ترك اعتقادى بسيار گسترده و ريشه دار است

منابع
مجموعه مقالات پرويز يكاني زارع
وبلاگ سؤزوموز مهران بهارى